قسمت ۳۱م دوره ابتدای نجوم | پیدایش منظومه شمسی
پیش از این در مطلبی در دوره ابتدای نجوم تحت عنوان «قسمت هفتم دوره ابتدای نجوم | منظومه شمسی + اینفوگرافیک»، در مورد منظومه شمسی صحبت کرده بودیم. در آن مطلب به بررسی طبقه‌بندی سیارات منظومه شمسی، انواع حرکت سیارات و مفاهیمی چون چگالی پرداختیم.
حال در این مطلب قصد داریم کمی بنیادی‌تر به منظومه شمسی نگاه کنیم و به این سوال پاسخ بدهیم که اساسا منظومه شمسی چگونه شکل گرفت؟ نظریه‌های متفاوت در این مورد کدامها هستند؟ و کدام یک از نظریه‌ها اعتبار بیشتری دارند.
پس اگر به کسب اطلاعات در این مورد علاقمند هستید، در ادامه مطلب با علم بازار همراه باشید.
نظریه های پیدایش منظومه شمسی (عکس ۱)
پیدایش منظومه شمسی
تاکنون نظریات زیادی در مورد منشا منظومه شمسی و زمین ارائه شده است. در میان آنها، دو نظر اساسی وجود دارد. اولی فرضیه برخورد نزدیک نام گرفته است و بر این پایه است که سیاره‌ها، از مواد جدا شده از خورشید، تشکیل شده‌اند. بر طبق آن، کشش گرانشی یک ستاره یا دنباله‌دار به حدی بوده است که هنگام عبور از کنار خورشید مقداری از ماده آن را بیرون کشیده است.
بررسی منظومه شمسی از دید دینامیک
منظومه شمسی یک ساختار منظم را برحسب خواص فیزیکی‌اش نشان می‌دهد. بطوری که اگر از بالای قطب شمال، خورشید دیده شود، منظومه شمسی قواعد زیر را پیدا می‌کند:
۱- سیارات در خلاف جهت عقربه‌های ساعت در اطراف خورشید می‌گردند، خورشید نیز در همان جهت به دور خود می‌چرخد.
۲- به استثنای عطارد، اکثر سیارات دارای صفحات مداری هستند که فقط بطور جزئی با صفحه دایره‌البروج شیب دارند، مدارها تقریبا هم صفحه هستند.
۳- به استثنای عطارد، سیارات در مدارهایی می‌گردند که خیلی به دایره نزدیک هستند.
۴- به استثنای زهره و اورانوس، سیارات در خلاف جهت عقربه‌های ساعت (یعنی در همان جهت حرکت مداریشان) به دور خود می‌چرخند.
۵- اکثر قمرها در همان جهتی که سیارات مادرشان به دور خود می‌چرخند و در نزدیکی صفحات استوایی سیارات قرار دارند.
۶- دنباله‌دارها با دوره تناوب طولانی، بر خلاف مدارهای هم صفحه سیارات، اقمار، سیارکها و دنباله‌دار با دوره تناوب کوتاه مدارهایی دارند که از همه جهات و زوایا می‌آیند.
۷- سه عدد از سیارات مشتری‌گون شناخته شده‌اند که دارای حلقه هستند.
نظریه برخورد نزدیک
در اوایل قرن بیستم میلادی دو اخترشناس آمریکایی، نظریه برخورد نزدیک را ارائه دادند که بنا به عقیده آنها، ذراتی از ماده خورشید، در اثر برخورد نزدیک یک ستاره دیگر بیرون ریخته است. بعدا این ذرات به همدیگر پیوسته و اجرام بزرگی را تشکیل می‌دهند که از این اجرام بزرگ، سیاره‌ها بوجود آمده‌اند.
بر اساس نظریه برخورد نزدیک، احتمالا جاذبه یک ستاره یا دنباله دار، بخشی از مواد دور خورشید را جدا کرده است باعث شکل گیری سایر سیارات شده است. (عکس ۲)
نظریه جدید ابرِ غبار
فیزیکدان آلمانی کارل فون وایتسزیکر بنیاد اصلی تئوری جدید ابر غبار را پیشنهاد کرد. بعد از آن اخترشناس امریکایی به نام جرارد کویپر نظر وایتسزیکر را به‌صورت تئوری جدید منشا منظومه شمسی تکمیل کرد. سیارات منظومه شمسی، از همان گاز و غباری شکل گرفته‌اند که خورشید از آن پدید آمده است. ابر بزرگ با گردش خود در فضا به بخشهای کوچکتری تقسیم شده است.
ذرات موجود در این بخشها، همدیگر را جذب کرده‌اند و سرانجام سیاره‌ها را بوجود آورده‌اند. بیشتر مواد ابر اصلی در اثر تابش خورشید از آن دور شده‌اند، ولی پیش از آنکه خورشید ، حالت ستاره به خود گیرد، اندازه سیاره‌ها به حدی رسیده بود که می‌توانستند در مداری به دور آن باقی بمانند یا گردش کنند.
بر اساس نظریه ابر غبار، بخشی از ابر اولیه تشکیل دهنده منظومه شمسی (در گردش به دور خود) جدا شده و سیارات را شکل داده است. (عکس ۳)
فرضیه کانت – لاپلاس
نظریه مهم دیگر در سال ۱۷۵۵ میلادی (۱۱۳۴ شمسی) بوسیله فیلسوف آلمانی، امانوئل کانت، مطرح شد. نظر کانت به عقیده قابل قبول امروزی شبیه است. بر طبق آن، منظومه شمسی از یک ابر گاز و غبار در حال چرخش شکل گرفته است. نظر کانت بوسیله ریاضیدان فرانسوی به نام پیر دو لاپلاس بسط داده شد. فرضیه کانت – لاپلاس، یک ابر بسیار بزرگ از گازهای داغ را ترسیم می‌کند که به دور محور خود می‌چرخد. کانت و لاپلاس، این ابر بزرگ را سحابی نامیده‌اند.
سرد شدن گاز سحابی، باعث انقباض آن می‌شود. در این میان، با انقباض جرم اصلی، حلقه‌هایی از گاز در اطراف آن باقی می‌مانند. این جرم اصلی همان خورشید است. حلقه‌ها، در اثر نیروی گریز از مرکز (نیرویی است که اجسام در حال چرخش را به طرف بیرون از مرکز چرخش می‌راند) از مرکز دور می‌شوند. بنابراین فرضیه، حلقه‌های جدا از هم، منقبض شده و سیاره‌ها را بوجود آورده‌اند. دانشمندان در درستی این نظر تردید دارند، چرا که گازهای داغ، گرایشی به انقباض ندارند، بلکه در فضا گسترش می‌یابند.
تصور کنید که این یکی از سیاراتی است که پیش از شکل گیری کامل خورشید، در میان گرد و غبار باقیمانده سحابی اولیه (سازنده منظومه شمسی)، شکل گرفته و در مدار خود به استقلال رسیده است. (عکس ۴)
در انتهای مطلب پیشنهاد می کنیم برای کمی تفریح هم که شده، یکی از گالری‌های تصاویر علم بازار را ببینید. مثلا اگر دوست دارید بدانید که اگر سیارات منظومه شمسی به اندازه ماه به زمین نزدیک بودند، چگونه به نظر می رسیدند، مطالعه و مشاهده مطلب لینک شده را از دست ندهید.
منابع
منبع عکس (تصویر شاخص)، منبع عکس ۱، منبع عکس ۲، منبع عکس ۳، منبع عکس ۴
